Terug naar overzicht
Zaterdag 17 februari zal duidelijk worden of het partijcongres van de PvdA in Zwolle aanstuurt op een breuk of op het laatste moment toch zal buigen om de gekoesterde droom van een kabinet met het CDA en de ChristenUnie mogelijk te maken.
Wat is er aan de hand?
In de wet openstelling burgerlijk huwelijk die op 1 april 2001 in werking trad heeft de wetgever het signaal willen geven dat homokoppels en heterokoppels voortaan gelijkberechtigd zijn. De partnerschapregistratie die al bestond gaf homoparen al de rechten vergelijkbaar met het huwelijk. De symboolwaarde was in deze belangrijker en de overheid heeft deze serieus te nemen.
Trouwambtenaren die weigeren homparen te huwen wijzen dit signaal fundamenteel af in hun dagelijkse werk. Niet enkel door te weigeren homoparen te trouwen, maar juist elke keer als zij een huwelijk sluiten dat zij wél als volwaardig beschouwen.
Ontslag in de praktijk geen oplossing
Gemeenten hebben vanaf de openstelling ruimte gekregen zelf op een praktische wijze met ‘weigerambtenaren’ om te gaan. Daarmee is een situatie geschapen dat er ambtenaren zijn die ondanks hun eed de wet onverkort uit te voeren op basis van persoonlijke overtuiging feitelijk het recht hebben om te discrimineren.
Overdreven plichtsbesef
Een huwelijk wordt gesloten in tegenwoordigheid van getuigen ten overstaan van een ambtenaar van de burgerlijke stand. Deze ambtenaar heeft erop toe te zien dat aan de wettelijke voorwaarden voor het sluiten van een huwelijk wordt voldaan. Meer niet. Trouwambtenaren die een beroep doen op gewetensbezwaren overdrijven hun taak dan ook schromelijk door de nadruk te leggen op de ceremonie in het stadhuis en hun bijna rituele rol hierin. De vergelijking met een kerkelijk huwelijk gaat niet op omdat daar de zegen over de het huwelijk wordt gevraagd waardoor de rol van de pastoor of dominee wel heel bepalend is.
Commissie Gelijk Behandeling
De Commissie Gelijke Behandeling heeft in 2002 uitgesproken dat de functie-eis voor nieuwe ambtenaren dat ze alle huwelijken sluiten legitiem is en dat het weigeren van een sollicitant met gewetensbezwaren hoogstens indirecte discriminatie op van grond van religie is. Toch mocht deze niet geweerd worden om te solliciteren omdat er genoeg ambtenaren in de gemeente waren die wel bereid waren tot het sluiten van een gering aantal ‘homohuwelijken’.
Weigerambtenaren gaan ook hetero’s aan
Ook in deze uitspraak wordt het probleem terug gebracht tot een probleem tussen het homokoppel enerzijds en de trouwambtenaar anderzijds. De Commissie Gelijke Behandeling heeft onvoldoende het maatschappelijke signaal laten meewegen en zich niet kunnen voorstellen dat een weigerambtenaar ook onacceptabel zou kunnen zijn voor heteroparen, bijvoorbeeld vanuit respect voor hun homoseksuele vrienden of familieleden. Daarom pleit het COC voor het bekendmaken wie de weigerambtenaren zijn.
Transparantie stuit ook op bezwaren
Steeds meer gemeenten geven bruidsparen zelf de gelegenheid om trouwambtenaren te kiezen. Die presenteren zich op gemeentelijke websites en in trouwbrochures. Daarin is echter niet te lezen wie weigeren homokoppels te trouwen. Als je discrimineert, doe het dan wel transparant. Het is wel begrijpelijk dat dit niet gebeurt, want daarmee wordt de discriminatie openbaar en dat zou volgens de voorzitter van de Commissie Gelijke Behandeling wel in strijd met de Algemene Wet Gelijke Behandeling zijn.
Er moet gekozen worden
De keuze van het kabinet om ruimte te blijven geven aan weigerambtenaren en de wens van het COC om heteroparen de kans te geven weigerambtenaren te kunnen weigeren, staan daarmee tegenover elkaar. Vanuit de gedachte achter de huwelijkswet zou de wens van het COC moeten prefereren.
Handreiking aan Wouter Bos
Het kabinet kiest ervoor om het beleid van de afgelopen jaren in stand te houden en pas als zich problemen voordoen ‘initiatieven’ te komen. Deze keuze leidt binnen de PvdA tot opstand.
Toch biedt de passage in het coalitieakkoord ook ruimte:
• Zo zou Wouter Bos onomwonden moeten uitgespreken dat het dit nieuwe kabinet te doen is om ambtenaren van de burgerlijke stand die al voor 1 april 2001 in dienst waren. Van nieuwe ambtenaren, die weten waar ze de eed op afleggen, mag verwacht worden dat ze het discriminerend onderscheid niet meer maken. Zittende ambtenaren hoeven wat het COC betreft niet ontslagen te worden. Contractverlengingen zijn echter wel uit den boze.
• Er mag geen wettelijke regeling komen om het trouwen van homoparen te weigeren. PvdA-leider Wouter Bos zou er goed aan doen dit klip en klaar uit te spreken.
• Op gemeentelijk niveau moet voor ieder bruidspaar duidelijk zijn welke ambtenaren zich beroepen op gewetensbezwaren. Het COC is een campagne gestart om gemeenten te bewegen deze transparantie te bieden. Druk vanuit de PvdA helpt bij het bereiken hiervan.
• Gemeenten en de lokale PvdA zouden zich in moeten zetten om de ruimte om op lokaal niveau eigen regelingen in te voeren, te gebruiken om vast te leggen dat alleen ambtenaren die tijdens de sollicitatie duidelijk maken de hele wet zonder voorbehoud uit te willen voeren in aanmerking kunnen komen voor een benoeming tot ambtenaar van de burgerlijke stand.
Met de hier voorgestelde praktische oplossing, waar de passage in het coalitiekkoord alle ruimte voor biedt, zal op termijn het fenomeen ‘weigerambtenaar’ tot het verleden gaan behoren en zal de wet weer voor iedereen echt gelijk blijken te zijn.